Жыл башынан бери ИДП 563 млрд сомду түзүп, реалдуу өсүү темпи 102,9%ды түздү

2023-жылдын январь-июль айларында ички дүң продукциянын көлөмү (мындан ары – ИДП) 563,0 млрд сомду түзүп, реалдуу өсүү темпи 102,9%ды (2022-жылдын январь-июль айларында – 106,4%) түздү. ИДПнын дефлятору 118,3% деңгээлинде болду.

Экономиканын тармактары боюнча көрсөткүчтөр төмөндөгүдөй болду: курулушта өндүрүштүн көлөмү 11,2%га, тейлөө чөйрөсүндө 4,6%га өстү; ал эми өнөр жайда өсүү темпи 2,0%га, айыл чарбасында 1,7%га төмөндөгөн.

Экономикада пайда болгон тенденциялардын эсебинен номиналдык ИДПнын түзүмүндө товарларды өндүрүүчү тармактардын үлүшү 27,7%ды, кызмат көрсөтүүчү тармактардын үлүшү 53,3%ды түздү.

2023-жылдын январь-июль айларында өнөр жай ишканалары тарабынан 246,0 млрд сомдук дүң продукция өндүрүлүп, 2022-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырмалуу өндүрүштүн көлөмү 1,8 %га кыскарган (2022-жылдын январь-июль айларында – 18,6 %га өскөн).

Өнөр жай өндүрүшүнөн ИДПны түзүүгө терс салым (-)0,34 пайыздык пункт деңгээлинде бааланат. ИДП өндүрүшүнүн түзүмүндө өнөр жайдын үлүшү 15,2%ды түздү.

Өткөн жылдын январь-июлуна салыштырганда өнөр жай өндүрүшүнүн төмөндөшү, негизинен, негизги металлдарды өндүрүүнүн 12,6%га жана тазартылган мунай продуктуларын өндүрүүнүн 3,2%га кыскарышы менен шартталган.

Мында химиялык продукциянын көлөмү 41,0%га, текстиль өндүрүшүндө, кийим-кече жана бут кийим чыгарууда, булгаары жана булгаарыдан жасалган буюмдарда 40,2%га, фармацевтика продукциясында 23,6%га, жыгач жана кагаз буюмдарында, полиграфиялык ишмердүүлүктүн көлөмүнүн өсүшү – 19,6%га, резина, пластмасса буюмдары жана курулуш материалдары – 14,1%га, тамак-аш азыктары (анын ичинде суусундуктар) жана тамеки буюмдары – 4,4%га, ошондой эле тоо-кен өндүрүшүндө – 5,8%га байкалган.

Электр энергиясын, газды жана буу менен камсыз кылуунун 1,4%га төмөндөшү электр энергиясын өндүрүү, берүү жана бөлүштүрүүнүн 1,6%га кыскарышы менен шартталган.

Суу менен камсыз кылуунун, тазалоонун, калдыктарды тазалоонун жана экинчилик сырьену өндүрүүнүн көлөмүнүн 4,9%га төмөндөшү калдыктарды чогултуунун, кайра иштетүүнүн жана жок кылуунун жана экинчилик сырьену өндүрүүнүн 46,1%га төмөндөшү менен шартталган.

2023-жылдын январь-июль айларында айыл чарбасынын дүң продукциясы 151,3 миллиард сомго өндүрүлгөн. 2022-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырмалуу реалдуу өсүү темпи 98,3%ды түздү. 2022-жылдын январь-июлуна салыштырганда айыл чарбасынын дүң продукциясынын көлөмүнүн төмөндөшү негизинен буудай данынын (30,6 пайызга) жана арпанын (42,6 пайызга) кыскарышынын эсебинен өсүмдүк өстүрүүнүн 8,7 пайызга төмөндөшү менен шартталган.

Айыл чарба өндүрүшүнөн ИДПны түзүүгө терс салым (-)0,16 пайыздык пункт деңгээлинде бааланат. ИДП өндүрүшүнүн түзүмүндө айыл чарбасынын үлүшү 8,1%ды түздү.

2023-жылдын январь-июль айларынын жыйынтыгы боюнча каржылоонун бардык булактарынан негизги капиталга инвестициялардын көлөмү 60,8 млрд сомду түзүп, 11,1%га өстү.

2022-жылдын январь-июль айларына салыштырмалуу негизги капиталга инвестициялардын өсүшү каржылоонун ички булактарынын 13,5%га өсүшү менен камсыз кылынды, ал эми тышкы булактардын көлөмү, тескерисинче, 0,6%га кыскарды.

Инвестициялардын 62,0%га, ошондой эле турак жай курулушунун 16,6%га кыскаруусу байкалган айыл чарба, токой жана балык чарба объекттерин курууну кошпогондо, негизги капиталга инвестициялардын өсүшү иштин көпчүлүк түрлөрү боюнча белгиленген.

Инвестициялардын негизги көлөмү (алардын жалпы көлөмүнүн 79,4%) тоо-кен казып алуу объекттерин курууга, электр энергиясы, газ, буу жана кондициялоо менен камсыздоого (камсыздоо), транспорттук ишмердүүлүккө жана товарларды сактоого, билим берүүгө, ошондой эле турак жай курулушуна багытталган.

Экономиканы капиталдаштыруунун көлөмүнүн негизинде 2023-жылдын январь-июль айларында курулуштун дүң продукциясынын жалпы көлөмү 64,1 млрд сомду түзүп, 11,2%га өстү (2022-жылдын январь-июлунда 2,4%га өсүү).

Курулуш секторунан ИДПны түзүүгө оң салым 0,52 пайыздык пунктка бааланат. ИДП өндүрүшүнүн түзүмүндө курулуштун үлүшү 4,4%ды түздү.

2023-жылдын январь-июль айларында тейлөө тармагынын дүң продукциясынын көлөмү 2022-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырмалуу 5,4%га өсүп, 454,7 млрд сомду түздү.

Экономиканын кызмат көрсөтүүчү тармактарынын түзүмүндө эң чоң үлүштү дүң жана чекене соода – 27,0%, транспорттук кызмат көрсөтүүлөр – 9,6% ээлейт.

Дүң жана чекене сооданын дүң продукциясынын көлөмү; автомобилдерди жана мотоциклдерди оңдоо 122,7 млрд сомду түзүп, өсүү темпи 112,2%ды түздү. 2022-жылдын январь-июлуна салыштырганда дүң жана чекене соода жүгүртүүнүн, автоунааларды жана мотоциклдерди оңдоонун өсүшү дүң сооданын 18,3%га жана чекене сооданын 8,0%га өсүшү менен камсыз болгон. Транспорттук иштердин жана товарларды сактоонун көлөмү 8,4 процентке өстү.

Мейманканалар жана ресторандар көрсөткөн кызматтардын көлөмү 26,0%га өстү.

Кызмат көрсөтүү чөйрөсүнөн ИДПны түзүүгө оң салым эң чоң болуп саналат жана 2,45 пайыздык пункт деңгээлинде бааланат жана ИДП өндүрүшүнүн түзүмүндөгү үлүшү 53,3%ды түздү.

Инфляциянын деңгээлин мүнөздөгөн керектөө бааларынын индекси 105,4%ды түздү (2023-жылдын январь-июль айлары өткөн жылдын декабрына салыштырмалуу). Инфляциянын орточо жылдык деңгээли (2023-жылдын январь-июнь айлары 2022-жылдын январь-июнуна карата) 112,4%ды түздү.

Үстүбүздөгү жылдын январь-июль айларында (өткөн жылдын декабрына салыштырмалуу) керектөө бааларынын жана тарифтеринин өсүшү республиканын бардык аймактарында байкалган. Мында баанын максималдуу өсүшү (12,4%га) Нарын облусунда катталды, бул башка региондорго салыштырмалуу алкоголдук ичимдиктерге жана тамеки буюмдарына баалардын эң көп өсүшү (17,0%га) менен шартталган, азык-түлүк эмес товарларга (15,0 пайызга), тамак-аш азыктарына жана алкоголсуз суусундуктарга (9,7 пайызга), ошондой эле калкка көрсөтүлгөн кызмат көрсөтүүлөргө тарифтер – 12,8 пайызга.

Баалардын калыптанышына төмөнкү факторлор таасир эткен:

– ички рыноктун азык-түлүк товарларынын (ун, өсүмдүк майы, кант, акшак ж.б.) импортунан көз карандылыгы;

– азык-түлүккө (жемиштерге, жашылчаларга) баалардын сезондук өзгөрүшү;

– дүйнөдөгү геосаясий кырдаалга байланыштуу жеткирүү чынжырларынын бузулушу, тиешелүүлүгүнө жараша логистиканын наркынын өсүшү;

– энергетикалык ресурстарга дүйнөлүк баалардын туруксуздугу;

– калктын жогорку инфляциялык күтүүлөрүн сактоо.

Бир кызматкердин орточо айлык номиналдык эмгек акысы (чакан ишканаларды эсепке албаганда) 2023-жылдын январь-июнь айларында 31994 сомду түздү жана 2022-жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу 29,1%га өстү, ал эми анын реалдуу өлчөмү керектөө бааларынын индексин эске алуу менен 14. 6% өскөн.

2023-жылдын январь-июнь айларында экономикалык иштин бардык түрлөрүндөгү ишканаларда жана уюмдарда 2022-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырмалуу орточо айлык эмгек акынын өсүү темпинин өсүшү байкалды.

Тышкы жана өз ара соода. 2023-жылдын январь-июнь айларында тышкы соода жүгүртүүнүн жалпы көлөмү 6 705,5 млн долларды түзүп, 2022-жылдын тийиштүү мезгилине салыштырмалуу 31,1 %га өстү, ошол эле учурда товарлардын импорту 30,3 %га, экспорт 34,6 %га өстү.

2023-жылдын январь-июнь айларында Кыргыз Республикасынын ЕАЭБге мүчө мамлекеттер менен өз ара соодасынын көлөмү 1 995,7 миллион долларды түзүп, 2022-жылдын январь-июнь айларына салыштырмалуу 6,6 пайызга кыскарды, ал эми товарлардын экспорту 0,4 пайызга өстү, ал эми товарлардын импорту 9,5%га кыскарды.

Бул мезгилде республиканын өз ара соодасынын эң чоң үлүшү Россияга (66,3%) жана Казакстанга (31,4%) туура келген.

Үчүнчү өлкөлөр менен тышкы сооданын көлөмү (ЕАЭБден тышкары) 4 709,8 миллион долларды түзүп, 2022-жылдын январь-июнь айларына салыштырмалуу 58,2%га өстү.